Fluitsma en Van Tijn zongen het het al over 15 miljoen mensen: “Die moeten niet ‘t keurslijf in, die laat je in hun waarde”. Datzelfde geldt wellicht ook voor de zzp'ers. Dat is geen uniforme maar een veelkleurige groep. Past daar wel één beleid op?
De ene zzp'er is de andere niet. Je zou het bijna vergeten door de politieke discussie waarin de 1,1 miljoen zzp'ers vaak als een homogene groep wordt behandeld. In mijn optiek heeft ook de commissie-Borstlap hier last van. De eerder gekozen richting in het
beleidsstuk van het Interdepartementale Beleidsonderzoek (een club topambtenaren) om een onderscheid te maken tussen afhankelijke en zelfredzame zelfstandigen is door die adviescommissie weer helemaal losgelaten. Inmiddels lijkt de consensus dat alle zzp'ers zielig zijn en bescherming verdienen.
Daarom is de poging van de Tilburgse senior onderzoeker Charissa Freese en haar student Sjanne Marie van den Groenendaal om de zzp-populatie te ontleden ook zo goed en dapper. In het online-rapport 'Dynamiek op de Nederlandse Arbeidsmarkt’, uitgegeven door CBS en TNO, beschrijven zij in het
hoofdstuk ‘Het ervaren en reduceren van onzekerheid door zzp’ers’ hun onderzoek.
Terecht stellen zij dat het voor het maken van overheidsbeleid (fiscaal, pensioen, sociale zekerheid) van groot belang is de verschillen tussen de soorten zzp'ers te onderscheiden:
“In de wetenschap en de praktijk worden zij vaak benaderd als een homogene groep. Uit onderzoek blijkt echter dat zzp’ers steeds meer heterogeniteit vertonen, zowel in demografische eigenschappen, als in de redenen om voor zzp-schap te kiezen. Door zzp’ers als homogene groep te beschouwen, is het mogelijk dat universele maatregelen om de kwetsbaarheid van zzp’ers te reduceren niet effectief zijn.”
De twee onderzoekers stelden op basis van startmotieven 7 verschillende categorieën zzp'ers samen. Het hadden er natuurlijk ook 6 of 8 kunnen zijn, maar het maakt wel inzichtelijker waarin zzp'ers van elkaar kunnen verschillen:
-
Autonomen (30% van de zzp'ers): willen zelf bepalen hoeveel en wanneer ze werken, ze willen privé en werk beter kunnen combineren en meer kunnen verdienen.
-
Beroepsmatige zzp’ers (17%): hun beroep is meestal standaard freelance, zoals acteurs of journalisten.
-
Uitdagingzoekers (14%): zoeken een nieuwe uitdaging en hebben altijd al wens gehad als zelfstandige te werken.
-
Vluchters (13%): willen weg bij hun baas en de slechte sfeer op het werk.
-
Familiebedrijf zzp’ers (11%): namen familiebedrijf over.
-
Rasondernemers (8%): wilden altijd al als zelfstandige werken.
-
Gedwongen zzp’ers (7%): werden zelfstandige vanwege ontslag en konden geen geschikte baan vinden.
Zoals gezegd, andere indelingen zijn natuurlijk ook mogelijk. Maar dit is tenminste een poging om de happy zzp'er en de gedwongen flexwerker uit elkaar te halen. Vooral de onvrijwillige zzp'er heeft wellicht bescherming nodig. Dat zouden de beroepsmatige zzp'ers kunnen zijn (zij kunnen immers niet anders dan freelancen), de vluchters en de gedwongen zzp'ers. Dan hebben we die groep onvrijwilligen al vrij ruim gedefinieerd. Bij elkaar opgeteld maximaal 37%.
Stap twee in dit onderzoek is dat ook gekeken is naar de mate van werk- en inkomenszekerheid. En dan blijkt dat de grootste mate van onzekerheid helemaal niet per se geconcentreerd is bij zzp'ers die dat onvrijwillig doen. Zo ervaren vooral de uitdagingzoekers allerlei onzekerheid rond inkomen en het voldoen aan de fysieke en psychische eisen die het werk stelt. De groep gedwongen zzp'ers ervaart zelfs een redelijke mate van inkomen- en werkzekerheid. Categorieën die én zeer onzeker zijn over hun inkomen én zeer onzeker over de mate waarin ze in staat zijn hun klus goed te doen (opdrachtonzekerheid) zijn er eigenlijk niet. Goed nieuws:
“De zorgelijkste en meest acute vorm van onzekerheid is de combinatie van inkomens- en opdrachtzekerheid. Dit vinden we bij geen van de groepen terug. De groep die het kwetsbaarst blijkt, zijn de Uitdagingszoekers. Zij scoren het laagst op inkomens- en werkzekerheid, en op geen enkele vorm van zekerheid het hoogst.”
En zoals het een echte onderzoeker betaamt, luidt de conclusie dat er nog meer onderzoek nodig is. Hopelijk gebeurt dat ook, want de zzp-discussie is niet gebaat bij een grote-halen-snel-thuis-aanpak.