Hoe zullen we het noemen? Indexatieverdriet? Pensioenpijn? Oudedagsmart? Metaalfonds PME gaat de pensioenen voor het eerst in veertien jaar verhogen. Met 1,29%. Moet je dan blij zijn of is dat een klap in je gezicht. Bij ambtenarenfonds ABP gaat het om 2,39% en gepensioneerden krijgen eenmalig 1,2% inhaalindexatie voor de maanden januari tot en met juni. Zorgfonds PFZW is met een indexatie van 2,7% het scheutigst. (Overigens heeft PFZW van deze drie de laagste dekkingsgraad, dus dat is op zijn minst opmerkelijk.)

Vanuit het perspectief van gepensioneerden lijkt het mij moeilijk om blij te zijn met deze verhogingen. Eerst staat je aanvullend pensioen twaalf tot veertien jaar stil, en blijven de prijzen stijgen. En dan eindelijk, in een jaar van giga-inflatie, komen de fondsen met dít.

Vergeet ook de werkenden niet. Want indexatie gaat niet alleen over pensionado’s. Niet alleen het pensioen dat maandelijks wordt uitbetaald, is niet geïndexeerd. Ook de pensioenopbouw van nog actieve deelnemers. Alleen merken die dat pas op het moment dat ze met pensioen gaan. In de redenering van veel ouderen hebben die jongere generatie nog alle tijd om die schade in te halen. Maar dat is twijfelachtig, zo zegt Herman Kappelle, pensioenhoogleraar aan de VU en adviseur bij Aegon:

“Ook alle opgebouwde en nog niet ingegane pensioenen zijn de afgelopen jaren niet verhoogd en lopen dus evenveel koopkrachtverlies op als de ingegane pensioenen. Gepensioneerden merken het inderdaad meteen, maar de actieven en slapers ook als hun pensioenen ingaan. (…) Ik denk dat de kans dat werkenden en zeker slapers dit gat kunnen goed maken even klein/groot is als die voor gepensioneerden. Alleen schreeuwen die harder.”

De achterstand van het pensioen ten opzichte van het prijspeil is in de loop van de jaren flink toegenomen:

Hierboven staat een rekenvoorbeeld dat dat inzichtelijk maakt. Als we uitgaan van een gemiddeld aanvullend pensioen van €1000 per maand bij ABP, zie je wat het pensioen (blauw) jaar na jaar heeft gedaan. In 2010 was er een minuscule indexatie, verder stond het pensioen stil. Maar de prijzen stegen wel (oranje). Vooral in 2022 maakt de inflatie een klapper. Overigens zou ABP die inflatie pas volgend jaar gaan goedmaken, in dit rekenvoorbeeld heb ik steeds de inflatie van dat lopende jaar meegerekend, want dat is prijsstijging waar de gepensioneerde op dat moment mee wordt geconfronteerd. Het koopkrachtgat is opgelopen tot 30,9%.

Bij PME is het nog veel erger. Dat komt doordat dit metaalfonds twee keer heeft moeten korten. Het gemiddelde pensioen van €800 per maand is dus twee keer verlaagd en is daarna gelijk gebleven. Het gat is opgelopen tot 40,5%:

Voor pensioenfondsen is het balanceren om deze indexatie te kunnen geven. Om te beginnen mogen ze alleen van versoepelde regels per 1 juli 2022 gebruik maken als ze ook de intentie hebben om het pensioenvermogen straks over te hevelen naar het nieuwe pensioencontract. Dat wordt een onzekerder pensioen met lagere buffereisen. In aanloop daarnaar is het mogelijk al per 1 juli bij een lagere buffer te indexeren. Niet meer pas bij een buffer van 10% maar al bij een buffer van 5%.

Sommige fondsen halen dat nog maar net, en indexeren tóch:

Alles draait om twee dekkingsgraden. De dekkingsgraad is het pensioenvermogen gedeeld door de pensioenverplichting (nu en in de toekomst). Heb je 105 in kas voor 100 aan verplichtingen dan heb je een dekkingsgraad van 105. Actueel is de stand per maand, de beleidsdekkingsgraad is het 12-maandsgemiddelde van die actuele standen. En de beleidsdekkingsgraad moet normaliter 110% zijn om te mogen indexeren, in de soepeler regels wordt dat 105%.

Je ziet dat PFZW met een beleidsdekkingsgraad van 105,2% in mei nog maar net boven die grens van 105% uitkomt. PME en ABP zitten wat ruimer. Omdat de actuele dekkingsgraad wel flink is toegenomen ziet PFZW blijkbaar toch voldoende ruimte. Dat gaat alleen goed als je verwacht dat de dekkingsgraad de komende tijd zich goed blijft ontwikkelen, dan moet de rente blijven stijgen en de beurs niet te hard onderuit gaan.

Opvallend genoeg indexeert PFZW ook nog eens het meest: 2,7%. ABP indexeert 2,39% en PME 1,29%. Daarmee teert PFZW veel meer in op de dekkingsgraad en neemt een groter risico dat het fonds in de toekomst toch klem komt te zitten. Want enige buffer is wel nodig om de transitie naar het nieuwe stelsel soepel te laten verlopen. De kans is groot dat compensatie van de huidige inflatie straks in 2023 er niet echt inzit. Wat de gang van zaken bij PFZW nog eens extra saillant maakt, is dat de tent geleid wordt door Joanne Kellermann, voormalig pensioentoezichthouder bij De Nederlandsche Bank (DNB). De toezichthouder staat bekend als zeer streng. Die veren heeft Kellermann duidelijk afgeschud.

(Lees de toelichting van PFZW-bestuursvoorzitter Joanne Kellermann in dit artikel van collega Willemijn van Benthem. Of lees dit uitlegstuk Oorlog en energiecrisis, maar de pensioenen gaan omhoog: hoe kan dat? Kijk mijn video over de pensioenindexaties.)

Is de consument nu somber of niet? Het consumentenvertrouwen staat op een all time low. Zelfs lager dan tijdens de coronacrisis en de eurocrisis.

Maandelijks vraagt het CBS aan consumenten hoe ze denken over hun eigen financiële situatie en over de economie als geheel. Over het nu en over de toekomst. Samen vormt dat een relevant sentimentscijfer dat meestal (met vertraging) gelijk oploopt met de uitgaven van consumenten. Maar niet deze keer.

Consumenten zeggen dat ze het somber inzien, maar ze blijven kopen, naar terrasjes gaan, huizen verbouwen, op vakantie gaan. Toch zou je verwachten dat vroeg of laat in de bestedingen een effect zichtbaar moet zijn van de gestegen prijzen en de toenemende (economische) onzekerheid. Recent peilden we dat bij meubelwinkels. Die gaven aan dat klanten voorzichtiger en terughoudender werden. Maar uit consumptiecijfers bleek dit nog niet. Het CBS meldde dat de consumentenbestedingen in april bijna 15% hoger waren dan een jaar eerder.

Komt die klap eigenlijk wel?

Al een paar maanden geleden belde ik met ING om te horen of zij al iets zagen in de pintransacties. De banken zitten veel korter op de bal dan het CBS. Zij zien in hun cijfers over aankopen via de pin bijna realtime wat er gebeurt. Tot nu toe zag ING steeds stijgende uitgaven, maar dat lijkt deze maand veranderd:

Of dit een trendbreuk is, of hier de omslag zichtbaar is, weten we natuurlijk nog niet. Maar ING noemt dit wel ‘een eerste signaal dat de consument het mogelijk wat rustiger aan doet’. En terecht merken de bankeconomen op dat de werkelijke daling groter is dan je in het plaatje ziet. Want als je dit corrigeert voor de sterk gestegen prijzen is er aan concrete producten duidelijk minder verkocht.

ING houdt nadrukkelijk een slag om de arm. Maar ook de economen van deze bank concluderen dat de somberte onder de consumenten vroeg of laat ertoe zou moeten leiden dat consumenten de hand op de knip houden. Dat zou vervolgens weer een voorbode voor een (lichte) recessie kunnen zijn.

Martin van Rooijen kennen we als de seniorenmenner van 50Plus. Het 79-jarige Eerste Kamerlid gaat onverminderd tekeer tegen het kabinet. Of het nu gaat over AOW, rekenrente of koopkracht voor gepensioneerden. Het zit al een tijdje in dezelfde groef, positiever gesteld: hij is nogal consistent (en persistent).

Soms jut hij ouderen ten onrechte op, zoals deze week. Van Rooijen was helemaal on fire door een column op NL Fiscaal van fiscalist Michiel Spanjers:

Spanjers en Van Rooijen waren een complot op het spoor. Superstiekem zou minister Sigrid Kaag van Financiën de eerste schijf van de inkomstenbelasting willen verlagen, waardoor gepensioneerden eerder in de tweede schijf zouden belanden. Die eerste schijf is vrijgesteld van AOW-premier, maar in die tweede schijf betalen gepensioneerden mee aan de AOW. En daarmee zou de door Van Rooijen gehate fiscalisering van de AOW sluipend worden vergroot. En dat allemaal om een koopkrachtverbetering van werkenden te betalen.

Spanjers:

Hiermee is bewezen dat je ook voor een column research moet doen. Op twee punten zat Spanjers - en in zijn slipstream Martin van Rooijen, en inmiddels ook Max-baas Jan Slagter - fout. 1) de verhoging van de eerste schijf stond zowel in de Startnota als in de Voorjaarsnota als in beantwoording van schriftelijke vragen over de Voorjaarsnota. Weinig geheimzinnigs aan dus. Dat zou €234 miljoen moeten opleveren, zo staat expliciet in de Voorjaarsnota. 2) het gaat niet over de eerste schijf voor gepensioneerden. Het is helemaal niet waar dat gepensioneerden opdraaien voor de lastenverlichting van werkenden.

De verwarring is wel begrijpelijk - maar die had met een telefoontje of appje met het ministerie voorkomen kunnen worden. We hebben namelijk twee eerste schijven, zoals elke fiscalist en financieel specialist in de Eerste Kamer weer. Omdat de AOW inderdaad deels gefiscaliseerd is, hebben gepensioneerden een eerste schijf tot ongeveer €35.000. Boven dat bedrag betalen gepensioneerden via een 17,9% hoger belastingtarief mee aan de AOW. Maar werkenden betalen altijd mee aan de AOW. Voor hen zijn de belastingschijven in elkaar geschoven en loopt de eerste schijf al een tijdje door tot €69.000. En het gaat in die stiekeme Voorjaarsnota om díe eerste schijf. Die wordt inderdaad iets verkort. Daardoor betalen mensen met pakweg twee keer modaal en meer eerder een hoog tarief.

Hadden de columnschrijver en de fanatieke twitteraar dat kunnen weten? Jazeker. Kwestie van precies lezen. In de Voorjaarsnota staat:

Oftewel: er is gekozen voor een financiering via de fiscaliteit die lage en middeninkomens ontziet. En hoge inkomens blijkbaar niet, zo staat hier impliciet. Dan zou er toch een belletje moeten gaan rinkelen. Gaat dit wel over de eerste schijf die alleen voor gepensioneerden geldt? Of wordt hier niet op die andere eerste schijf gedoeld? Vervolgens was het een kwestie van een appje sturen naar Financiën en binnen een uur had ik het antwoord.

Maar dat kan Van Rooijen allemaal niks schelen. Hij jaagt ouderen (zijn kiezers!) liever schrik aan en gaat daarmee door. Hij blijft ook documenten verspreiden waarin verdere fiscalisering van de AOW als optie wordt genoemd. Inderdaad, ambtenaren hebben deze optie aan de coalitie voorgelegd. Vóór de Voorjaarsnota. Die documenten - ook gewoon openbaar - zijn gebruikt tijdens de onderhandelingen. En in die onderhandelingen was het een optie om de verhoging van de AOW te betalen door de belasting voor gepensioneerden te verhogen, een verdere fiscalisering. (Daar schreven we nota bene op 31 maart al over!) Maar die onderhandelingen zijn alweer een tijdje klaar. En de uitkomst staat in de Voorjaarsnota. Wat blijkt? Geen verdere fiscalisering van de AOW.

Soms denken we dat ophef creëren om niks typisch iets is van de nieuwe generatie politici. Nee hoor. Ook 79-jarige mastodonten lusten er wel pap van. En die arme kiezers trappen er nog in ook.

Met frisse tegenzin maakte de minister Rob Jetten bekend dat een aantal Nederlandse kolencentrales weer op volle toeren moeten gaan draaien. Jetten neemt deze maatregel om een eventueel Russisch gastekort voor te kunnen zijn. Zijn kolen daadwerkelijk de oplossing voor een dreigende energiecrisis? Wat gaan bedrijven en consumenten merken van deze kanteling? En moet Groningen zich zorgen gaan maken mocht Rusland de gaskraan nog verder dichtdraaien? Dat bespreek ik met Herman Stam in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Luister die nieuwste aflevering hier. Ook op Spotify en iTunes.

Op 13 april sprak ik als panellid op een congres van de FNV over o.a. de toekomst van de vakbeweging. Op 21 april vertelde ik op het Spring Event van Afvalfonds Verpakkingen over grondstoftekorten en geopolitieke spanningen. Een dag later gaf ik een pensioenworkshop op de UvA voor actuarissen. Vorige week mocht ik te gast zijn bij een seminar van Index Capital ter ere van het tienjarig bestaan van deze vermogensbeheerder. In het Chassé Theater in Breda praatte ik de aanwezigen bij over de stand van de internationale economie, inflatie, beurzen en monetair beleid.

Uit deze nieuwsbrief kun je wel ongeveer opmaken wat de thema’s zijn waarover ik iets kan vertellen. Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar info@speakersacademy.com. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/

Email: martin-visser@xs4all.nl