De Voorjaarsnota zal de meeste Nederlanders al jaren zijn ontgaan. Meestal houdt dat ding alleen Haagse incrowd bezig. Het is de jaarlijkse bijstelling van de lopende begroting die in het late voorjaar zijn beslag krijgt. Nu is het anders, want de financiële tegenvallers zijn in korte tijd zo hoog opgelopen dat er grote onderhandelingen gaande zijn in de coalitie over die Voorjaarsnota die ook het grote publiek inmiddels hebben bereikt.

De miljardentegenvallers vliegen om je oren. Bedragen van 15 tot 20 miljard komen voorbij, afhankelijk van wat je allemaal meetelt. Compensatie voor koopkracht, reparatie van de spaartaks, minder geld uit Brussel, meer geld voor Defensie. Er is nogal wat te versleutelen.

Is het dit kabinet aan te rekenen dat het zo snel met zoveel tegenvallers te maken heeft? Niet per se. Het lijkt erop dat er allemaal vrij bijzondere en vrij specifieke dingen spelen. Al blijft het wel opmerkelijk dat er begin december een coalitieakkoord werd gesloten zonder dat er rekening mee werd gehouden dat er eind december een uitspraak van de Hoge Raad zou liggen over de spaartaks die het kabinet flink geld zou gaan kosten. Dat de rechters een streep zetten door box 3 en rechtsherstel eisten was blijkbaar voor de coalitie een totale verrassing.

Wat de coalitie zichzelf wel kan aanrekenen, is dat er nauwelijks een basis ligt voor goede afspraken over deze financiële tegenvallers. Kort samengevat behelst het regeerakkoord: onwijs veel uitgeven ten koste van de staatsschuld en nauwelijks schuiven in de belastingen. Daarmee zijn bij de formatieonderhandelingen al veel moeilijkheden uit de weg gegaan. Door alleen te spenderen en nauwelijks te bezuinigen of iets aan de lasten te doen, zijn politieke tegenstellingen buiten haken geplaatst. Precies die politieke tegenstellingen komt het kabinet nu tegen. Want hoe financier je al die tegenvallers? Ga je snijden in de uitgaven en zo ja, welke dan? Ga je de belastingen verhogen? Van het bedrijfsleven? Van vermogenden? Hiermee zit je meteen in het hart van de politieke verschillen tussen VVD, CDA, D66 en CU. Daarmee is dit de facto een heronderhandeling van het regeerakkoord, precies zoals CDA-leider Wopke Hoekstra een tijd geleden al zei.

Afgelopen donderdagnacht zijn de onderhandelingen voorlopig afgerond. Daarbij werd geen akkoord gepresenteerd. Formeel is dit omdat de coalitie ook de oppositie nog kans wil geven mee te denken. Dat voelt vreemd aan. Zeker als je het commentaar van premier Mark Rutte erover hoort. Volgens hem gaat het nu ‘echt anders dan andere jaren’. Hij zei ‘heel bewust met de gesprekken te stoppen om ook de oppositiepartijen een kans te geven’. Jaja.

Je krijgt toch sterk de indruk dat de nieuwe bestuurscultuur er met de haren bij wordt gesleept als dat goed uitkomt. Ik snap best dat hij de oppositie nodig heeft in de Eerste Kamer. Maar ik kan me niet herinneren dat de formatieonderhandelingen bewust werden gestaakt om eens gezellig met de oppositie te gaan praten. Wat is hier aan de hand? Of de coalitie komt er niet uit en koopt tijd, met de nieuwe bestuurscultuur als schaamlapje. Of er ligt wel degelijk al een akkoord, maar willen ze de oppositie niet te zeer tegen het hoofd stoten.

Het ziet er in ieder geval naar uit dat een deel van de rekening naar het bedrijfsleven wordt geschoven. Dat kan via een verhoging van de vennootschapsbelasting voor kleinere bedrijven, via een hogere belasting in box 2 voor bv’s en/of via de afschaffing van de expat-regeling. Werkgeversclub VNO-NCW is er niet gerust op, maar zoekt ook nog manieren om invloed uit te oefenen op het resultaat. Opvallend genoeg slaan de werkgevers nog een redelijk milde toon aan:

In het FD pruttelt VNO-voorzitter Ingrid Thijssen wel wat. Maar het gestrekte been blijft (vooralsnog) achterwege. Zou zij inschatten dat er nog wel degelijk ruimte is voor haar lobby? Dat nog lang niet alles in kannen en kruiken is?

(Lees ook dit uitlegverhaal over box 3: Puzzel rond spaartaks: wie krijgt wat terug?)

De rente stijgt en daarmee stijgen ook de dekkingsgraden. In twee jaar tijd is de financiële positie van pensioenfondsen radicaal veranderd:

Daarmee voltrekt zich precies het omgekeerde van wat we de voorgaande jaren meemaakten met de fondsen. Niet de beursrendementen zijn daarbij leidend voor de dekkingsgraden, maar de dalende of stijgende rente. Pensioenfondsen moeten hun dekkingsgraad namelijk berekenen op basis van de marktrente. Aan de ene kant van de streep staan de pensioenvermogens, aan de andere kant hun toekomstige pensioenverplichtingen verdisconteerd tegen de rente. De verhouding tussen die twee is de dekkingsgraad. Is die precies in evenwicht dan is de dekkingsgraad 100%.

Bij pensioenfonds ABP is bijvoorbeeld de dekkingsgraad in het eerste kwartaal van dit jaar gestegen naar 117,4% (was 110,6% in het vierde kwartaal van 2021). Dat betekent dat tegenover elke euro pensioenverplichting €1,174 aan pensioenvermogen staat. Twee jaar geleden zat dat nog ruim onder de 100%, wat betekende dat er minder vermogen dan verplichting was.

Deze stijgende rente komt voor pensioenminister Carola Schouten op heel ongelukkig moment. Zij heeft eind maart het wetsvoorstel voor het nieuwe pensioen naar de Tweede Kamer gestuurd. Al een paar jaar was haar voorganger Wouter Koolmees hiermee bezig. In 2019 werd een pensioenakkoord gesloten met werkgevers en vakbonden en eindelijk komt het moment van invoering dichterbij. En uitgerekend nu vermindert de urgentie omdat de dekkingsgraden stijgen.

Het wordt nog weinig hardop gezegd, maar her en der hoor je al dat er getwijfeld wordt of alle pensioenfondsen wel zoveel trek hebben in dat nieuwe pensioencontract. Meestal vindt men dat nieuwe pensioen op zichzelf nog wel redelijk prima, maar de transitie daar naartoe is een heel lastige fase. Dan zal die collectieve pot moeten worden verdeeld over de generaties met alle gedoe van dien.

Al dat gedoe kun je voorkomen door gewoon te blijven zitten waar je zit. Als jouw fonds er goed voorstaat, kun je al indexeren en stel je veel gepensioneerden tevreden. De noodzaak om over te stappen is dan min of meer verdwenen. Zelf lijkt me dit een nogal kortetermijnblik. De noodzaak nú is dan weliswaar wat minder, de noodzaak van een duidelijker en minder rente-afhankelijk pensioen voor de toekomst is er nog altijd.

Alleen beginnen tal van experts ook aan deze stoelpoten te zagen. Want hoe uitlegbaar is dat nieuwe pensioen eigenlijk? Hoe persoonlijk is het? Hoe toekomstbestendig? In een technische briefing in de Tweede Kamer kraakten tal van pensioenexperts kritische noten. Veel pensioendeskundigen zijn het met de grote lijnen wel eens, maar ze hebben veel kritiek op de precieze vormgeving. Dat zou het debat over het nut van dit pensioenplan verder kunnen aanwakkeren.

In het najaar gooiden economen Sweder van Wijnbergen en Roel Beetsma al een steen in de vijver:

En:

(Lees hier: Gepensioneerden snakken naar plusje: kijk hoe uw pensioenfonds ervoor staat en Analyse: indexatie bij veel ouderen doekje voor het bloeden.)

Consumenten zijn somber over de economische toekomst. En niet zo'n beetje ook. Niet eerder was het consumentenvertrouwen zo laag - tenminste, sinds het gemeten wordt door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Het is bizar. Het consumentenvertrouwen is lager dan tijdens de eurocrisis en de huizendip, lager dan tijdens de coronacrisis. Hoe kan dat? Blijkbaar hakt de oorlog in Oekraïne en de daaruit voortkomende onzekerheid er enorm in. Mensen merken de effecten voorlopig vooral via hogere prijzen. En een hoge energierekening en duurder wordende boodschappen zijn blijkbaar een grote bron van somberte.

Maar in de consumptie zelf is er nog weinig van te merken. Mensen blijven even enthousiast uitgeven volgens de officiële cijfers. De consumptieve bestedingen die het CBS meet hebben enige vertraging. Daar zit nog nauwelijks een oorlog-effect in. Maar banken volgen de uitgaven bijna real time via de pintransacties.

In de cijfers van bijvoorbeeld ING zie je bijvoorbeeld dat de consument nog steeds spendeert. In deze grafiek zijn de pin-uitgaven van nu vergeleken met pre-corona:

Over deze cijfers zegt ING-econoom Marten van Garderen:

Toch zou ik er niet gerust op zijn. Economen betwijfelen wel eens of het consumentenvertrouwen veel voorspellende waarde heeft. Maar als je dat vertrouwenscijfer afzet tegen de consumptieve uitgaven, dan zie je wel degelijk een patroon. (Hierbij heb ik de coronacrisis eruit gelaten, omdat die vanwege de lockdowns extreme uitschieters heeft in de consumptie).

Hier zie je dat het vertrouwen van de consument wel degelijk gelinkt is aan de bestedingen. Misschien is het deze keer anders. Maar zo niet, dan zou het logisch zijn dat consumenten op den duur de hand op de knip houden. Als het post-corona-effect is uitgewerkt, waarbij we weer blij zijn dat we kúnnen spenden en de inflatie goed doorwerkt in de portemonnee, dat zou het moment kunnen zijn dat de consument voorzichtiger wordt. Precies om die reden is het kabinet al tot twee keer toe de consument tegemoet gekomen met compensatie van de extreme inflatie. Om een economische dip te voorkomen.

Het kabinet moet spaarders en beleggers compenseren van de Hoge Raad. Dat leidt tot een fikse kostenpost voor Den Haag. Maar wie worden precies gecompenseerd? Alleen de 60.000 mensen die meededen aan de rechtszaak of ook alle andere betalers van de spaartaks? En hoe werkt die compensatie precies? Herman Stam en ik leggen het uit in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Luister de nieuwe aflevering hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar info@speakersacademy.com. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/