De afgelopen jaren dacht je bij ‘van het gas af’ vooral over het enthousiast ingezette en minder enthousiast ontvangen beleid om huizen zo snel mogelijk van het gas af te krijgen. Terwijl veel omringende landen gas als een mooie tussenstap zien onderdeel naar duurzame energie, ging bij ons gas plotseling in de ban. Het vorige kabinet was daar enorm ambitieus mee, maar vergat de burger die het uiteindelijk grotendeels moet ondergaan en betalen.

Inmiddels gaat ‘van het gas af’ voornamelijk over Russisch gas waar we graag snel los van willen komen. Europa is voor 40% afhankelijk van gas uit Rusland, Nederland voor ongeveer 20%. Dat voelt ongemakkelijk. Elke kuub gas die we van Rusland kopen leidt tot het verder spekken van de oorlogskas van president Poetin. Omdat we niet zonder dat gas kunnen, zijn energie én energiebetalingen tot nu toe uitgesloten van sancties.

In een uitgebreide Kamerbrief maakt Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, duidelijk hoe het nu verder moet met dat gas. We moeten echter reëel zijn. Hoe ongemakkelijk we ons ook voelen, de primaire insteek is niet hoe we de kraan van gas uit Rusland kunnen dichtdraaien. De brief heeft als onderwerp: ‘gasleveringszekerheid komende winter en verder’. Want daar gaat het voornamelijk over: hoe weten we zeker dat we komende winter genoeg gas hebben? Dat zet alle stoeren woorden richting Rusland wel weer in perspectief.

Als iemand de gaskraan dicht zou kunnen draaien, zijn niet wij het maar Poetin. Hij is afhankelijk van onze inkomsten, dus een volledig dichtschroeven ligt niet voor de hand. Maar bijvoorbeeld wel een flinke rantsoenering die de prijzen nóg verder zal opjagen. Voorlopig lijkt Poetin niet naar deze tegensanctie te grijpen. Gelukkig voor ons. Want in dat geval belandt Europa, en dus ook Nederland, in een energiecrisis. En daarvoor heeft Jetten alvast alle noodscenario’s uit de la gehaald.

Nederland heeft al een Bescherm- en Herstelplan Gas. Dat is zo'n noodplan met een ‘escalatieladder’ van steeds verdergaande ingrepen als we te weinig gas meer hebben in ons land. Daaruit citeerde Jetten naar hartelust toen hij deze week een interview in het AD gaf:

Dit is inderdaad in het meest extreme scenario, want in de lijst met opties is dit inderdaad de allerlaatste, maatregel 11:

In dat geval worden zelfs huishoudens van het gas afgesloten. Vermoedelijk per gemeente, provincie of landsdeel. Dit speelt pas als er echt zo weinig gas meer is dat alles in het werk moet worden gezet om ziekenhuizen en andere zorginstellingen van gas te blijven voorzien. Maar regionale afsluiting kan ook nodig zijn om de druk in het gasnetwerk hoog genoeg te houden. Het klinkt spannend om deze optie te noemen in zo'n interview, maar dit is een soort gas-armageddon. In de Kamerbrief gaat de minister helemaal niet in op deze optie, hij heeft ‘m bewaard voor de media.

Wel gaat hij in op andere opties uit dit noodplan. Zo serieus staan de zaken er inmiddels al wel voor. Uiteraard optie 1 waarbij er een campagne komt om iedereen op te roepen zuiniger te zijn met energie. Dat kon sowieso al geen kwaad. Nu geeft de oorlog in Oekraïne een extra en motiverender argument. En de extreme energienota natuurlijk. We zullen zien hoe de marketeers van 3 minuten douchen tegen Poetin een handzame slogan weten te maken.

Opmerkelijk vond ik dat optie 7 al concreet wordt verkend. 'Niet-beschermde afnemers’ zijn grote bedrijven. Het midden- en kleinbedrijf wordt aanvankelijk ontzien, net als huishoudens en gasgestookte elektriciteitscentrales. Maar met de grote industrie is dus al gesproken over de mogelijkheden om tijdelijk het gas af te sluiten. Dit is al gedaan voordat de oorlog uitbrak:

Het ministerie maakt niet bekend om welke 49 energieslurpers het gaat, maar dit zullen onder meer de grote industriële concerns zijn in staal en chemie. Navraag leert dat er nog geen concreet afschakelplan ligt. In de brief staat dat het moeilijk is op voorhand een volgorde vast te stellen waarin bedrijven van het gas worden afgesloten. Die volgorde lijkt men ook niet te gaan maken.

Dat gedacht wordt in dit soort scenario’s en dat een klaarliggend noodplan in werking wordt gesteld, vind ik wel geruststellend - al schrik je ook wel weer in wat voor bizarre omstandigheden we terecht zijn gekomen. Je zou willen dat tijdens de coronacrisis en rond het economische beleid op zo'n concrete manier door ministeries over scenario’s werd en wordt nagedacht. Verder moet ik ook meteen denken aan de scenario’s die het Centraal Planbureau en De Nederlandsche Bank inmiddels hebben gemaakt. Hun doemscenario’s hebben ook een energiecrisis als basis.

Jetten wil het snel mogelijk maken dat er in de Nederlandse havens meer vloeibaar LNG kan worden opgevangen. Russische gas kan dan worden ingewisseld voor LNG uit Amerika, Australië en Qatar (fijn landje ook). Heel veel concreter wil het plan om los te komen van Poetins gas voor dit jaar nog niet worden. Sterker nog, hij moet alle zeilen bijzetten om bijtijds alle gasopslagen voldoende gevuld te krijgen voor komende winter. Vanwege het enorme prijsrisico dat energieleveranciers daarop lopen, is Jetten bereid overheidsgaranties tot €6 à 7 miljard af te geven. Bij deze extreme gasprijzen zouden bedrijven anders onvoldoende inkopen om die voorraden aan te vullen. Alle hens aan dek dus.

Maandenlang bleven tal van economen, van banken en centrale banken, beweren dat de prijsstijgingen beperkt zouden blijven en tijdelijk. Schoorvoetend werd gaandeweg toegegeven dat het toch anders zit: de inflatie is hoger en hoger en tijdelijk duurt inmiddels wel heel lang. Voor Nederland leidde het tot onderstaand haasje-over van Centraal Planbureau en De Nederlandsche Bank:

Bij Prinsjesdag dacht het CPB nog dat de gemiddelde prijsstijging in 2022 minder dan 2% zou zijn. Inmiddels denkt het CPB dat het 5,9% zal zijn en DNB zit zelfs op 6,7%. Vlak na de invasie van Rusland in Oekraïne belde ik nog met economen van de Rabobank en die berekende diezelfde ochtend dat de inflatie op 5,5% zou uitkomen. Zo snel gaat het nu. Prijsstijgingen op de wereldmarkt voor olie, gas en graan zijn extreem.

Voor de centrale bank is relevant of deze inflatie ook ‘verankerd’ raakt. Dan is het pas echt foute boel. Dat gebeurt bijvoorbeeld als de prijsstijgingen zich vertalen in hard stijgende lonen. Want dan is het vliegwiel compleet. Omdat dat (nog) niet gebeurt, blijft Klaas Knot van DNB zeggen dat de inflatie weliswaar hoger en langer hoog is dan gedacht, maar nog altijd tijdelijk:

Dat is de reden dat de Europese Centrale Bank niet overhaast in actie komt. Vorige week is wel het voet iets meer van het gaspedaal gehaald door het nog lopende stimuleringsprogramma sneller af te bouwen. Dat schept ruimte om later dit jaar de rente te gaan verhogen. Maar massieve actie blijft uit:

De centrale bank ziet de aanhoudend hoge inflatie toch vooral als een reeks tijdelijke schokken, niet als een semi-permanente ontwikkeling, zoals we kennen van na de oliecrisis in de jaren zeventig. Mathijs Bouman van het FD noemt dat ‘permanent tijdelijk’:

De oorzaken zijn volgens hem tijdelijke, elkaar opvolgende schokken, het resultaat is langdurig hoge inflatie. En het kan nog erger worden. Het CPB presenteerde vorige week al een scenario van nóg hogere prijsstijgingen en deze week kwamen de rekenmeesters met een doemscenario voor de economie als gevolg van de oorlog. DNB deed daar donderdag nog een schepje bovenop: als er energietekorten ontstaan met langduriger, hogere prijzen tot gevolg, dan kan de Nederlandse economie alsnog in een recessie schieten.

Hoe zich dat laat voelen? Met een inflatie van 9,5%. Gevraagd wat dit concreet betekent, reageerde Knot: ‘Fors koopkrachtverlies en negatieve impact op de economische groei.’ In dit soort scenario’s valt er voor het kabinet niet meer tegenop te compenseren.

Doet het kabinet iets om zich op dit economisch noodscenario voor te bereiden? Zoals hierboven beschreven liggen plannen klaar voor het geval er energietekorten ontstaan. Maar specifiek economisch beleid is nog niet in de maak. Tenminste dat blijkt niet uit de analyse van de ministers Mickey Adriaansens (Economische Zaken), Karien van Gennip (Sociale Zaken) en Sigrid Kaag (Financiën). Bedrijven die afhankelijk zijn van handel met Rusland worden door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) geholpen nieuwe afzetkanalen te vinden. Maar verder leest de brief als een samenvatting van recente CPB-stukken. Raken we in een recessie dan zien we dan wel weer.

(Lees mijn column: Stoelriemen vast voor prijsexplosie en koopkrachtkrimp.)

Over bijna geen enkel onderwerp zijn politieke partijen het zó eens als over het woningbeleid. Iedereen wil bouwen, bouwen, bouwen. Misschien wel omdat dat zo lekker daadkrachtig klinkt. Wie kan er nu op tegen zijn dat we het woningtekort gaan bestrijden?

Maar het voortdurend opdreunen van deze drie woorden brengt die oplossing op geen enkele manier dichterbij. Ook gemeenten en provincies willen huizen voor hun inwoners. En natuurlijk wil iedereen betaalbare huizen. Wie zou immers onbetaalbare huizen willen bouwen?

Het probleem is vooral wie, wat en waar? Wie bepaalt het waar die huizen komen? Over de locaties wordt namelijk oeverloos gesteggeld. Bouwen we eensgezinswoningen in het groen (buiten de gemeentegrenzen) of stadse appartementen in de stad? Dat is de korte samenvatting van de voortdurende belangentegenstelling tussen overheden, bouwers en huizenzoekers.

De oplossing die zo'n beetje iedereen aandroeg: een minister van Volkshuisvesting. Die hebben we nu in de persoon van Hugo de Jonge. Hij heeft we enige ervaring met een sterk gedecentraliseerde sector. En een beroerd track record. Want in de zorg spaarde hij vooral kool en geit en wist hij midden in een crisis nauwelijks door die gedecentraliseerde belangen heen te breken. Toch heeft Den Haag in al zijn wijsheid bedacht dat hij dit alsnog mag proberen, maar dan bij de woningbouw.

Onlangs presenteerde De Jonge zijn Nationale Woon- en Bouwagenda. Daarin belooft hij dat er jaarlijks 100.000 woning bij komen. Helaas niet vanaf 2023, wel vanaf 2024. Woningzoekers moeten nog even geduld hebben voordat De Jonge op stoom is gekomen.

Zoals te verwachten is het woord ‘regie’ een van de meestvoorkomende woorden:

Hatsikidee! De Jonge trekt het woningbouwbeleid ferm naar zich toe. Toch?

Ah, lokale prestatieafspraken. Die komen me bekend voor. Was dat niet wat zijn voorganger Kasja Ollongren ook al deed? Weliswaar begon ze daar pas gaandeweg haar ministerstermijn mee, maar het werd wel de kern van het woonbeleid.

Dit klink toch wel heel anders dan het beleid dat in 1988 werd ingezet. Toen realiseerde politiek zich ook dat decentralisatie niet leidde tot voldoende beweging. Met de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening (en later de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra, Vinex) werd nieuw, centraler beleid ingezet. Zoals het Planbureau voor de Leefomgeving in een terugblik beschreef:

Zo concreet en ferm wordt het bij De Jonge nergens. Daar wordt vooral veel samengewerkt en afgestemd. Als hij de woningmarkt aanpakt zoals hij omging met GGD'en, ziekenhuizen en laboratoria dan belooft dat weinig goeds.

Klimaatminister Rob Jetten staat voor een grote uitdaging. Jetten heeft uitgesproken snel van het Russische gas af te willen maar hoe gaat hij dit bewerkstelligen? Moeten we ons gas elders inkopen? Krijgen we koude wintermaanden vanwege een gastekort? Of moet ieder huis in Nederland zo snel mogelijk groen worden en verduurzamen? Dat bespreken DFT-chef Herman Stam en ik in een nieuwe aflevering van de podcast ‘Kwestie van Centen’. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar info@speakersacademy.com. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/