De ellende bij de Belastingdienst is niet te overzien, al jaren niet. En dan heb ik het niet eens over het toeslagenschandaal. Wel over de achterstanden bij de ict van de Belastingdienst. Dit klinkt als een gaap-onderwerp, maar de ict-problemen zijn zo groot en duren al zolang dat die een grote inperking zijn van de politiek. Dat realiseerde ik me weer toen mijn collega’s in Den Haag
het nieuws brachten dat de gewenste btw-verlaging op groente en fruit voorlopig niet kan worden ingevoerd - door die ict-problemen.
De coalitie heeft een regeerakkoord uitonderhandeld. Daarin worden belangrijke politieke keuzes gemaakt. En vervolgens loopt de politiek tegen de muur van de uitvoerbaarheid op. Niet omdat die plannen zo raar zijn, maar omdat de computersystemen het niet aankunnen. Of omdat de Belastingdienst smeekt de plannen nog niet in te voeren omdat de lopende ict-vernieuwing dan weer vertraging oploopt.
In antwoord op Kamervragen draait minister Sigrid Kaag van Financiën er nog omheen waarom die 0% btw op groente en fruit niet mogelijk is. Kamerleden vroegen haar waarom er eigenlijk geen geld is ingeboekt in de financiële onderbouwing van het regeerakkoord voor dit plan. Reden voor het Centraal Planbureau om de 0% btw helemaal niet mee te nemen in de doorrekening:
“Het kabinet beziet de mogelijkheden voor het op termijn verlagen van de btw op groente en fruit naar 0% en het invoeren van een suikerbelasting. De mogelijkheden voor deze maatregelen worden in samenhang onderzocht. Het is daardoor te vroeg om nu al te kunnen aangeven wat de mogelijkheden zijn, op welke termijn dat zou kunnen en wat het eventuele per saldo budgettaire effect is.”
Lekker vaag. Als het gaat over de afschaffing van de jubelton, het belastingvrij schenken van €100.000 aan kinderen om een huis te kunnen kopen, is Kaag duidelijker. Dat die jubelton pas in 2024 wordt afgeschaft heeft een reden:
“Bij het afschaffen van deze schenkingsvrijstelling moet het onderdeel uit de aangifte worden verwijderd. Dit vraagt aanpassingen in de aangifte zelf en in de achterliggende systemen voor de verwerking van de gegevens uit de aangifte. Deze aanpassingen vragen tijd en capaciteit van de Belastingdienst. In 2022 is de beschikbare capaciteit nodig voor afronding van de overgang naar het nieuwe systeem voor de schenk- en erfbelasting. Capaciteit voor het verwijderen van de schenkingsvrijstelling is beschikbaar vanaf 2023. Dit maakt verwijdering mogelijk per 1 januari 2024.”
De achterstanden bij de ict zijn dus beperkend voor de btw, voor de jubelton, maar ook al jaren bij de mogelijkheden om van de gehate vermogensrendementsheffing nu eindelijk een belasting te maken op werkelijke spaarrente en beleggingsrendementen. Ondertussen zit het kabinet
klem met deze spaartaks door uitspraken van de Hoge Raad. Je houdt je hart vast wat de problemen bij de fiscus betekenen voor de hoognodige hervorming van het toeslagenstelsel.
De oorzaak van de problemen zijn tweeledig. Het is zeker zo dat de politiek, regering én Tweede Kamer, de afgelopen jaren veel te veel heeft gevraagd van de Belastingdienst. Om kiezers en belangengroepen tevreden te houden werden tal van uitzonderingen, nieuwe clausules en anders fiscale spitsvondigheden bedacht. Die hebben het stelsel nodeloos ingewikkeld gemaakt, ook voor de ict van de Belastingdienst. Maar een andere reden is dat de overheid veel te weinig oog heeft voor noodzakelijke onderhoud en vervanging. De Rekenkamer heeft daar meermaals op gewezen. Zo kon het gebeuren dat de Belastingdienst ooit een toonaangevende overheidsdienst was, maar dat nu met de wet van de remmende voorsprong hopeloos in de problemen is geraakt.
Neem de btw als voorbeeld. Daarmee worden tientallen miljarden euro’s binnengehaald en het loopt nog altijd goed. Maar de ict is oud, heel oud, zo
constateerde de Rekenkamer al eerder:
“Het ICT-systeem dat dit proces ondersteunt, stamt uit 1982, is sterk verouderd en wordt gerekend tot de problematische legacy. Het systeem draait al 35 jaar stabiel zonder grote verstoringen, maar de kennis over dit systeem wordt schaars.”
Maar deze systemen moeten blijven draaien, kunnen niet tijdelijk worden uitgzet. De bouw van een nieuw ict-systeem moet er dus naast gebeuren. Alle wijzigingen die de politiek wil, moeten in die tijd dan zowel in het oude systeem als in het nieuwe systeem in aanbouw worden doorgevoerd. Vandaar de smeekbedes van de Belastingdienst: doe dat alsjeblieft niet.
Bij de btw speelt een specifiek probleem:
“Daarnaast is het systeem zodanig ‘hard’ geprogrammeerd, dat bijvoorbeeld de omzetbelastingpercentages niet meer aangepast kunnen worden. Nieuwe (Europese) wetgeving of aanpassing van bestaande wetgeving kan pas worden gerealiseerd als het oude systeem is vervangen door een nieuw systeem.”
Er is maar een beperkt aantal btw-wijzigingen mogelijk. In 2012 is het hoge btw-tarief verhoogd, in 2019 het lage tarief, en nu kan er de komende tijd voorlopig niks meer. Computer says no.
