In een
studie naar de verschillen in kosten tussen huren en kopen suggereerde De Nederlandsche Bank om koopwoningen voortaan hetzelfde te behandelen als andere vermogens. Wie een huis aflost, bouwt immers vermogen op. En waarom zou je dat vermogen anders belasten dan beleggingen of spaargeld, zo luidt de redenering. (Zie bijvoorbeeld
dit pamflet van 22 economen uit 2012. Of lees
dit interview met fiscalist Leo Stevens uit 2018.)
Het is een oud idee dat wordt ondersteund door talloze economen en fiscalisten. Door het eigen huis in box 1 onder te brengen en niet in box 3 is de fiscaliteit nodeloos ingewikkeld gemaakt. En het werkt ook verstorend, zo luidt de redenering, als je het ene vermogenscomponent anders behandelt dan het andere. Huurders met spaargeld worden zwaarder belast dan eigenwoningbezitters. Beide bouwen vermogen op, de een zit in box 1, de ander in box 3.
Toch blijft dit een controversieel onderwerp. Kom niet aan het eigen huis. Begrijpelijk, want hier is veel geld mee gemoeid. En zo'n belastinghervorming gaat met grote onzekerheid gepaard. Wie is hier de sjaak? Het is een ingewikkelde operatie om deze verandering door te voeren zonder al te grote gevolgen voor de individuele portemonnee. Dat maakt deze stap ook weinig populair onder politici. (Lees
de reacties die collega’s Ruben Eg en Yteke de Jong optekenden.
De gedachte is dat je met de overheveling naar box 3 de renteaftrek de facto beperkt tot 30% (in 2021: 31%), het tarief van de vermogensrendementsheffing. In box 3 trek je immers de waarde van je hypotheek af van de waarde van je huis. Daarbij zal waarschijnlijk een vrijstelling gelden van 3 tot 4 ton. Als je je huis nog niet hebt afgelost heb je dus negatief vermogen en als je dat verdisconteert met die 30% heb je nog steeds een vorm van renteaftrek.
(Rekenvoorbeeld: stel de waarde van je woning is 4 ton en de vrijstelling is ook 4 ton. Je hypotheek is nog 3,5 ton. Dan heb je 3,5 ton negatief vermogen in box 3. Belasting is dan -3,5 ton * fictief rendement * 30%. Als we ervan uitgaan dat dat fictieve rendement ongeveer gelijk is aan de hypotheekrente dan hou je een renteaftrek van 30%. Naarmate je meer hebt afgelost krijg je dus minder. Aan het einde van de rit wordt je eigen huis belast als gewoon vermogen. Deze rekensom pakt uiteraard anders uit bij andere huizenwaarde en een andere vrijstelling.)
Die route hebben tal van politieke partijen allang gekozen. Sommige willen de renteaftrek zelfs helemaal afschaffen. Alleen de ChristenUnie volgt in het
verkiezingsprogramma het DNB-plan en wil ook de eigen woning in box 3 onderbrengen. Daarbij wordt de vrijstelling voor stellen €375.000. Zelfs D66 durft dit niet aan, terwijl ik zomaar vermoed dat auteur Wouter Koolmees de gedachtegang wel deelt. Hoe ingewikkeld dit dossier is, blijkt wel uit het feit dat D66 nu voorstander is van verhoging van het eigenwoningforfait (waarmee je de eigen woning in box 1 zwaarder belast), terwijl de partij dat eigenwoningforfait in het vorige verkiezingsprogramma nog wilde verlagen.
Datzelfde gezwabber zie je bijvoorbeeld bij Vereniging Eigen Huis (VEH). Nu gaat de lobby van huizenbezitters tekeer tegen het DNB-voorstel. Maar in 2012 bedacht VEH nog een woonplan met Aedes, de Woonbond en NVM (
‘Wonen 4.0’) waarin het verplaatsen van de eigen woning van box 1 naar box 3 een onderdeel was. Eerst voor, nu weer tegen.
Daarbij speelt een rol dat partijen in de markt de fiscale behandeling nu niet meer als topprioriteit beschouwen. Het tekort aan huizen is volgens hen veel prangender. Los eerst dat op, dan zien we verder. Gevraagd naar het veranderde inzicht zegt een woordvoerder van VEH:
“Dat was inderdaad een onderdeel van een integraal plan om de gehele woningmarkt - huur en koopsector - te hervormen. Dat betekende een hervorming van het stelsel van huursubsidies, toeslagen en hypotheekrenteaftrek. Met passende compensatie voor het verleid aan renteaftrek via verlaging van de inkomstenbelasting en met steun voor de laagste inkomensgroepen. Het zou het fiscale stelsel veel eenvoudiger maken. Dat is in het DNB voorstel niet zo. In 2012 was het woningtekort nog niet zo schrijnend hoog als nu, aflossen was nog niet verplicht, de renteaftrek werd nog niet afgebouwd, volledige financiering was nog mogelijk etc etc. De situatie was toen heel anders dan nu. Onze reactie is daarom: maak koopwoningen niet duurder, maar maak huurwoningen minder duur en is daarom zo geformuleerd.”
De situatie was toen anders dan nu. Dat is waar. Maar stel dat VEH zijn zin had gekregen in 2012. Dan was het eigen huis toen al verhuisd van box 1 naar box 3. Zouden ze daar nu dan ook van teruggekomen zijn? Of zou er geen haan naar gekraaid hebben? Verder klopt het dat er bij DNB niets staat over een eenvoudiger fiscaal stelsel en over compensatie van huizenbezitters. Dat komt omdat de DNB-studie niet specifiek over box 1 en box 3 gaat.
Hoe gevoelig dit ook ligt, het denken hierover staat niet stil. Dat blijkt ook uit het feit dat het ministerie van Financiën recent aan het Centraal Planbureau vroeg om ditzelfde idee
door te rekenen op welvaartseffecten. Bij Financiën wordt het overhevelen van het eigen huis naar box 3 als ‘eindbeeld’ wordt gezien. Uit die doorrekening blijkt dat de welvaartseffecten zeer positief zijn. Verstorende belastingen zijn eruit gehaald, ook de overdrachtsbelasting gaat er dan aan.
Hoe controversieel ook, het zit in het vat…
